Trzemeszno należy do grona najstarszych miast wielkopolskich. Językoznawcy wywodzą nazwę miasta od staropolskiego słowa „trzemcha" oznaczającego czeremchę.

Trzemeszno należy do grona najstarszych miast wielkopolskich. Językoznawcy wywodzą nazwę miasta od staropolskiego słowa „trzemcha" oznaczającego czeremchę. Natomiast pierwsze zapisy nazwy pojawiają się w XII-wiecznych dokumentach, w których Trzemeszno nazwane jest Ciremusine i Cremesen.
Średniowieczne legendy i przekazy wskazują na Trzemeszno jako miejsce, w którym św. Wojciech miał założyć najstarszy klasztor na ziemiach polskich. Tutaj też miało być najpierw złożone do grobu ciało świętego męczennika a dopiero później przeniesione do gnieźnieńskiej katedry. Współcześnie większość historyków odrzuca te przekazy i wskazuje, że Trzemeszno zaczęło się rozwijać się jako osada od XII wieku, kiedy założono tutaj z inicjatywy księcia Bolesława Krzywoustego klasztor kanoników regularnych reguły św. Augustyna. Ślady osadnictwa w okolicy Trzemeszna są jednak znacznie starsze, w pobliskich miejscowościach archeolodzy odnaleźli pozostałości kilku wczesnośredniowiecznych grodów i osad.

Historia miasta na trwałe związała się ze wspomnianym klasztorem. Do końca rzeczpospolitej szlacheckiej Trzemeszno było miastem klasztornym. Nie wiemy kiedy dokładnie uzyskało prawa miejskie. Jako miasteczko (oppidium) pojawia się w dokumencie króla Kazimierz Wielkiego z 1368 roku, a w 1382 roku Zygmunt margrabia brandenburski wystawił miastu przywilej organizowania wtorkowych targów. W 1400 roku król Władysław Jagiełło ustanowił doroczny targ w dniu święta patrona klasztoru św. Augustyna – 28 sierpnia. Prócz klasztoru w średniowiecznym Trzemesznie istniał kościół św. Jana oraz szpital św. Ducha. Miasto było często niszczone przez pożary (1360, 1405, 1420, 1479, 1522, 1548 ).

Do znacznego rozrostu miasta doszło pod koniec XVIII w. za sprawą opata Michała Kosmowskiego. prócz przebudowy kościoła założył on szkołę średnią (Akademia Trzemeszeńska), 2 przedmieścia (świętomichalskie i Nowe Miasto), zbudował szpital św. Łazarza oraz kilka młynów wodnych i folusz.
W 1793 roku w wyniku II rozbioru liczące 913 mieszkańców i 144 domy Trzemeszno weszło w skład Królestwa Pruskiego. W mieście istniały ratusz, dwa drewniane więzienia, łaźnia, dwa browary, dwa młyny i gorzelnia oraz kilkanaście karczm. Wraz z nowymi władzami w mieście pojawili się osadnicy pochodzenia niemieckiego, umożliwiono także osiedlanie się Żydom (około 1810 roku wzniesiono pierwszą synagogę).

Trzemeszno pomimo działań germanizacyjnych posiadało w XIX wieku polski charakter a przez zaborców nazywane było „niespokojnym miastem powstańców". Ta nazwa nie może dziwić- już w 1794 roku mieszkańcy wsparli oddziały generała Madalińskiego, niektórzy mieszkańcy uczestniczyli w powstaniu listopadowym a w1848 roku Trzemeszno stało się jednym z ważniejszych ośrodków powstańczych w trakcie wielkopolskiej Wiosny Ludów. W 1863 roku ponad 60 gimnazjalistów wyruszyło z Trzemeszna by walczyć w powstaniu styczniowym, w którym uczestniczyli także i inni mieszkańcy miasta. W 1918 roku miasto samodzielnie zrzuciło pruskie jarzmo w władze w mieście objęli powstańcy wielkopolscy.

XIX wieczne Trzemeszno było ważnym ośrodkiem kulturalnym na mapie wielkopolski- istniała tu ważna szkoła średnia, siedziba sądu, drukarnia. Mieszkańcy byli aktywni społecznie i gospodarczo, W 1865 roku powstała Kasa Pożyczkowa, a w 1874 roku założono Towarzystwo Przemysłowe. Istniał tu także oddział Towarzystwa Czytelni Ludowych. Ważnym wydarzeniem było otwarcie w 1872 roku przebiegającej przez Trzemeszno linii kolejowej, która połączyła Poznań z Toruniem. Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła liczba ludności - do około 5 tysięcy.

W dwudziestoleciu międzywojennym miasto liczyło prawie 6 tys. osób. „Było wówczas ośrodkiem rzemiosła i kultury (za sprawą gimnazjum). Istniał tu szereg drobnych zakładów rzemieślniczych, sklepów, restauracji, kino i drukarnia. W 1939 roku mieszkańcy samorzutnie zorganizowali straż obywatelską i dzielnie stawiali czoła armii niemieckiej. W podtrzemeszeńskiej wsi Niewolno rozegrała się niewielka bitwa, podczas której uzbrojeni w strzelby i kosy obrońcy miasta musieli skapitulować przed hitlerowskim najeźdźcą." Za swoją postawę część mieszkańców zapłaciła własnym życiem. Szacuje się, że w trakcie II wojny światowej zginęło i poległo ponad 200 trzemeszniaków. W grudniu 1939 roku rozpoczęto wysiedlanie polskich mieszkańców- w sumie podczas okupacji z Trzemeszna wysiedlono prawie 1000 osób. Rok 1945 przyniósł oswobodzenie z rąk niemiecki, ale ostanie dni okupacji to dramatyczne wydarzenia związane z podpaleniem przez wycofujące się oddziały niemieckie dwóch największych skarbów historii miasta: kościoła oraz gmachu gimnazjum.